Bosna i Hercegovina ovog 25. novembra slavi 78. godišnjicu svoje državnosti, utvrđenu na zasjedanju Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja BiH (ZAVNOBiH) u Mrkonjić-Gradu, 1943. godine. Ipak, bh. entitet Republika Srpska ovaj datum ne prihvaća i u potpunosti ga ignoriše kao Dan državnosti BiH, a niz funkcionera/ki, mahom iz ovog entiteta, nastavlja iznositi netačne interpretacije Ustava BiH, ali i tvrdnje o nastanku BiH, kao i o postojanju i nazivu bosanskog jezika, bez obzira na ranija upozorenja koja se odnose na pogrešno tumačenje Ustava BiH.
U bh. javnosti su se u posljednjih nekoliko godina često mogla čuti različita, mahom netačna, tumačenja Ustava BiH i tvrdnje da je “BiH sastavljena od dva entiteta – Republike Srpske i Federacije BiH” i “tri konstitutivna naroda – Srba, Hrvata i Bošnjaka”, do toga da je BiH “dejtonska tvorevina”. Pored toga, govorilo se o BiH kao “konfederaciji”, “državnoj zajednici” i njenim “zajedničkim institucijama”, ali i o postojanju bosanskog jezika i njegovog naziva.
U nastavku analize, Istinomjer donosi pregled najčešće ponovljenih tvrdnji koje smo u protekloj godini ocijenili neistinitim, a koje se uglavnom tiču netačnih tumačenja Ustava Bosne i Hercegovine.
Državna zajednica “sastavljena”/nastala “spajanjem” dva entiteta
Tvrdnja koja se najčešće može čuti u javnosti, a koja najčešće dolazi od funkcionera/ki iz Republike Srpske, jeste da je Bosna i Hercegovina državna zajednica koja je sastavljena ili je nastala spajanjem dva entiteta – Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine.
Istinomjer je u protekloj godini neistinitim ocijenio tvrdnje zastupnika u Narodnoj skupštini Republike Srpske Srđana Mazalice i Darka Banjca, predsjednika NSRS Nedeljka Čubrilovića, Kluba poslanika SNSD-a u NSRS-u, zastupnika u PD PSBiH Nenada Stevandića, generalnog sekretara Vlade Republike Srpske Siniše Karana te portparola SNSD-a Radovana Kovačevića.
Ta izjava uopšte ne negira Bosnu i Hercegovinu kao državnu zajednicu dva entiteta i tako dalje.
Srđan Mazalica, 19.3.2021.
Mi treba da radimo na usvajanju standarda Evropske unije, da se približavamo po tom pitanju zemljama Evropske unije, oni koji su najveći partneri države Bosne i Herc…, odnosno državne zajednice Bosne i Hercegovine.
Nedeljko Čubrilović, 10.5.2021.
I ovde sad i mala djeca znaju da su entiteti napravili Bosnu i Hercegovinu, a da nije Bosna i Hercegovina napravila entitete, i da se mi trebamo dogovoriti.
Nenad Stevandić, 13.4.2021.
Vrlo jasno piše šta je Dejtonski sporazum, ja mogu vam i reći, to je po članu I. tačka 3. Ustava BiH: “BiH je asimetrična država, državna zajednica koju čine dva entiteta”.
Darko Banjac, 18.11.2021
U kontekstu tvrdnji da je Bosna i Hercegovina “državna zajednica” nastala spajanjem dva entiteta/koju čine dva entiteta, Istinomjer podsjeća da je, uvidom u Ustav Bosne i Hercegovine i njegov prvi član, jasno da BiH nije “državna zajednica dva entiteta”, s obzirom na činjenicu da ova tačka Ustava BiH definiše kontinuitet pravnog postojanja Bosne i Hercegovine.
Uvidom u član 1. stav (3) Ustava BiH, jasno je da se Bosna i Hercegovina sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske, te je, pored toga, od marta 2009. godine u njenu teritorijalnu organizaciju, osim entiteta, a kao zasebna teritorijalna jedinica, uveden i Brčko distrikt Bosne i Hercegovine.
Član I
Bosna i Hercegovina
- Kontinuitet
Republika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada “Bosna i Hercegovina”, nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država, sa unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom, i sa postojećim međunarodno priznatim granicama. Ona ostaje država članica Ujedinjenih naroda i može kao Bosna i Hercegovina zadržati članstvo ili zatražiti prijem u organizacijama unutar sistema Ujedinjenih naroda, kao i u drugim međunarodnim organizacijama.
(…)
- Sastav
Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta: Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske (u daljem tekstu “entiteti”).
Tvrdnja da je BiH država nastala 1995. godine
Osim člana Predsjedništva Bosne i Hercegovine Milorada Dodika i generalnog sekretara Vlade Republike Srpske Siniše Karana, tvrdnja da je BiH nastala 1995. godine, odnosno da je “dejtonska tvorevina”, mogla se čuti i od premijera Federacije Bosne i Hercegovine Fadila Novalića.
Sergej Lavrov odlično zna da Republika Srpska ima svoja zvanična obilježja koja koristi na osnovu ustava i zakona. Zbog čega bi ministar Lavrov problematizovao nešto što crpi uporište u Dejtonskom mirovnom sporazumu za čije poštovanje se zalaže Ruska Federacija, a na osnovu kojeg postoji i BiH.
Milorad Dodik, 15.12.2020.
Za nas je Bosna i Hercegovina novonastala država, nastala je tek 1995. godine.
Siniša Karan, 18.11.2021.
Stoji jedna činjenica da je BiH nastala aktivnošću SAD-a u Daytonu i da je ovo dejtonska tvorevina, kako god to, jel, tako zvučalo, i da na određen način Amerika svoja djela, koja u prošlosti, koja stvori, koje nastane kao posljedica njenog angažmana ne napušta.
Fadil Novalić, 4.11.2020.
Osim što prvi član Ustava Bosne i Hercegovine, a koji se odnosi na kontinuitet postojanja BiH, demantuje navode da je BiH “dejtonska tvorevina”, Istinomjer podsjeća da je BiH nezavisnost od SFRJ proglasila 1. marta 1992. godine, nakon održanog referenduma. Zemlje članice tadašnje Evropske zajednice su 6. aprila 1992. godine priznale Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu i suverenu državu, a dan kasnije, to su učinile i Sjedinjene Američke Države, dok je BiH 22. maja 1992. godine postala članica organizacije Ujedinjenih nacija (UN).
Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine, Bosna i Hercegovina je ustrojena kao država tri konstitutivna naroda i ostalih, te dva entiteta – Federacije BiH i Republike Srpske, a njime je potvrđen i kontinuitet postojanja, suverenitet, teritorijalni integritet i neovisnost Bosne i Hercegovine kao države.
Garanti Dejtonskog mirovnog sporazuma
Još jedna netačna tvrdnja je i postojanje “garanta” Dejtonskog mirovnog sporazuma, koja se u javnosti mogla čuti od Nedeljka Čubrilovića i Darka Banjca.
I Srbija i Hrvatska, kao garanti Dejtonskog sporazuma, kao potpisnici Dejtonskog mirovnog sporazuma, imaju svoje obaveze prema BiH.
Nedeljko Čubrilović, 10.5.2021.
Ako to nekome smeta, ja mislim da, pogotovo dijelu međunarodne zajednice mislim da ne bi trebalo da smeta, jer predsjednici baš njihovih zemalja, odnosno njihovih država, garant su Dejtonskog sporazuma i vrlo dobro se zna šta se potpisalo.
Darko Banjac, 14.11.2021.
Istinomjer podsjeća da se riječ “garant” uopće ne spominje u Dejtonskom mirovnom sporazumu, te se u tom kontekstu koristi izraz “svjedoci”, a svjedoci su Evropska unija, Ujedinjene nacije, ali i predstavnici Francuske, Njemačke, UK-a, SAD-a i Ruske Federacije, što je navedeno u članu XI. Dejtonski mirovni sporazum potpisale su tadašnje Republika Bosna i Hercegovina, Savezna Republika Jugoslavija i Republika Hrvatska i one su “strane” Općeg okvirnog sporazuma za mir u BiH, što je naznačeno već u prvoj alineji/rečenici njegove preambule, ali i na samom kraju teksta ovog sporazuma.
“Državnost” Republike Srpske
Još jedna tvrdnja koja se najčešće nadovezuje uz već spomenute – da je Bosna i Hercegovina “državna zajednica” nastala “spajanjem” dva entiteta, te da je “dejtonska tvorevina” nastala 1995. godine – jeste i tvrdnja o državnosti Republike Srpske.
U Dayton odlaze dvije samostalne države – Republika Srpska i Federacija Bosne i Hercegovine.
Siniša Karan, 18.11.2021.
Republika Srpska je proglašena 9. januara 1992. godine, kada je Skupština Republike srpskog naroda donijela “Deklaraciju o proglašenju Srpske republike”. Postupak o ocjeni ustavnosti “proglašenja Republike Srpske” od 9.1.1992. godine pred Ustavnim sudom Republike Bosne i Hercegovine pokrenut je 28. septembra 1992. godine, te su deklaracija od 9. januara, kao i Ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine, također iz februara iste godine, proglašeni neustavnim 8. oktobra 1992. godine, prenosi Al Jazeera Balkans.
Da Republika Srpska, kao ni Federacija Bosne i Hercegovine, nije bila nezavisna država, govori i to da je Republika Bosna i Hercegovina međunarodno priznata 1992. godine, dok entitete nijedna država nikada nije priznala.
Konfederacija
O Bosni i Hercegovini kao konfederaciji govorili su Milorad Dodik, Siniša Karan i zastupnik u PD PSBiH Nenad Nešić.
BiH je zajednička država, konfederacija, konfederalni status ima, koju čine dva entiteta. Takva BiH može da postoji.
Nenad Nešić, 31.5.2021.
Nultifikacija je dio procesa koji je poznat u složenim zemljama konfederalnog uređenja, u kome konfederalna jedinica, mi jesmo u Bosni i Hercegovini to, zato što stalno Bosna i Hercegovina pokušava to centralizovat’ da ne budemo konfederalna jedinica, ima pravo da odbije zakone sa tog nivoa konfederalnog da se primjenjuju ovdje.
Milorad Dodik, 28.7.2021.
Ona ovog časa postaje složena, federalna, i to čak sa izrazitim elementima konfederalne države, jer način stvaranja Bosne i Hercegovine je sistemom agregacije, spajanja dvije države, i to je sasvim prirodno da države koje su dale dio svog vanjskog suvereniteta Bosni i Hercegovini su zadržale najveći dio kolača, odnosno svojih nadležnosti.
Siniša Karan, 18.11.2021.
Istinomjer podsjeća da se, u skladu sa međunarodnim pravom i opšteprihvaćenim standardima, pod konfederacijom podrazumijeva zajednica neovisnih država, koja nastaje zaključenjem međunarodnog ugovora kojim se predviđaju ciljevi te zajednice i načini za ostvarenje tih ciljeva koji su u zajedničkom interesu država u zajednici.
Zajedničke institucije
Zastupnica u PD PSBiH Sanja Vulić, portparol Saveza nezavisnih socijaldemokrata Radovan Kovačević i zastupnica u Narodnoj skupštini Republike Srpske Jelena Trivić samo su neki od javnih funkcionera/ki koji u kontekstu institucija države Bosne i Hercegovine koriste termin “zajedničke institucije”, o čemu je Istinomjer pisao u više navrata tokom ove, ali i prethodnih godina.
Pitate me kako je raditi u Sarajevu. Vjerujte, tamo, kada vam u zajedničkim institucijama kažu “dobar dan”, vi dobro morate da stanete i da se zamislite da li iza toga stoji neka skrivena agenda.
Sanja Vulić, 14.1.2021.
Dobro veče Vama, Mato, dobro veče gledaocima i samo jedna ispravka, ako ste mislili na državu BiH, to nigdje u Ustavu nema napisano, dakle, entiteti da, ali nigdje u Ustavu nemate državni nivo, imate samo “Bosna i Hercegovina” i “zajedničke institucije”.
Jelena Trivić, 6.10.2021.
O terminu “zajedničke institucije” raspravljalo se i u emisiji BN televizije čiji su gosti bili zastupnici/e u Predstavničkom domu PSBiH Mira Pekić i Saša Magazinović, zastupnici u NSRS Duško Ivić i Nedeljko Glamočak i delegat u Vijeću naroda Republike Srpske Samir Baćevac.
Zastupnici Glamočak i Ivić, kao i zastupnica Pekić, u više su navrata tokom emisije, govoreći o institucijama Bosne i Hercegovine, koristili spomenuti termin, na što je reagovao delegat Baćevac, istaknuvši da termin “zajedničke institucije” ne postoji u Ustavu Bosne i Hercegovine te je zamolio prisutne da koriste ustavnu sintagmu – institucije Bosne i Hercegovine.
Nešto kasnije, upotrebu termina “zajedničke institucije” komentarisala je i zastupnica Pekić, istaknuvši da “BiH ima zajedničke institucije”, a ovog puta reagovao je i zastupnik Magazinović, ustvrdivši da u “Ustavu BiH piše institucije Bosne i Hercegovine”.
Istinomjer u tom kontekstu podsjeća na član 3. Ustava Bosne i Hercegovine (Nadležnosti i odnosi između institucija Bosne i Hercegovine i entiteta), na osnovu kojeg je moguće utvrditi da termin “zajedničke institucije Bosne i Hercegovine” kao takav ne postoji te da se u čitavom tekstu Ustava BiH u tom kontekstu koristi isključivo termin “institucije Bosne i Hercegovine”.
Predstavnici naroda
Još jedna u nizu tvrdnji koje se u posljednje vrijeme mogu čuti u javnosti je i tvrdnja o tzv. predstavnicima naroda u BiH.
Ja moram da vas podsjetim da je u prvom zaključku rečeno da ne postoje uslovi da srpski predstavnici, odnosno predstavnici Republike Srpske, trenutno učestvuju u donošenju odluka na nivou zajedničkih institucija u državnoj zajednici Bosni i Hercegovini i da u tom kontekstu se neće donositi odluke osim onda kada se procijeni da bi, da treba da bude zaštićen interes Republike Srpske.
Radovan Kovačević, 5.10.2021.
“Srpski predstavnici, odnosno predstavnici Republike Srpske”, kako je Kovačević izjavio, termini su koje, kada se radi o državnom nivou, Ustav Bosne i Hercegovine, kao ni sam Izborni zakon BiH na osnovu kojeg se vrši izbor delegata u državna zakonodavna tijela i Predsjedništvo BiH, kao takve ne prepoznaje.
Podsjećamo i da je Ustavni sud BiH utvrdio da članovi Predsjedništva Bosne i Hercegovine nisu zamišljeni kao predstavnici konstitutivnih naroda, već građana, te se u odluci br. U5/98 iz 2000. godine navodi da članove Predsjedništva BiH ne biraju pripadnici samo jednog naroda, već svi građani u njihovoj izbornoj jedinici.
Broj ministara u Vijeću ministara Bosne i Hercegovine
U javnosti su se mogle čuti i tvrdnje Darka Banjca i Milorada Dodika da je Ustavom Bosne i Hercegovine određeno da Vijeće ministara BiH ima samo dva, odnosno tri ministarstva.
Predsjedništvo BiH, koje je jedini organ, jer Savjet ministara po Dejtonskom sporazumu ima samo dva ministra, on je pomoćni organ Predsjedništvu.
Darko Banjac, 18.11.2021.
U Ustavu piše da Bosna i Hercegovina ima tri ministra, a ne devet.
Milorad Dodik, 18.8.2020.
Uvidom u Ustav Bosne i Hercegovine nigdje nije moguće pronaći član u kojem se navodi da Bosna i Hercegovina “ima tri ministra”.
Tako se u članu V, stav (4), koji se odnosi na Vijeće ministara BiH (VMBiH), govori o imenovanju i odgovornostima VMBiH, te se navodi i da će “predsjedavajući imenovati ministra vanjskih poslova, ministra vanjske trgovine i druge ministre po potrebi”, što implicira da broj ministara u VM BiH iznosi više od tri.
Kao i svih prethodnih godina, i ovaj put svjedočimo političkim prepucavanjima, produbljivanju tenzija i neispunjenim obećanjima koja našu zemlju i dalje sprečavaju da bude demokratska država ravnopravnih građana/ki.
Pored niza socioekonomskih problema, građani/ke Bosne i Hercegovine suočeni/e su i s kršenjem osnovnih ljudskih, pa se tako još uvijek čeka na potpunu ravnopravnost naroda, jezika i pisama. Čeka se i na provedbu presuda Evropskog suda za ljudska prava, što i ovaj put za rezultat ima moguće sankcije, a naposljetku, i eventualni gubitak prava na pristup Evropskom sudu za ljudska prava, što bi svakako bio težak poraz za našu državu i njene građane/ke.
I dok još traju političke igre i prebacivanje loptice na svim nivoima vlasti, građani/ke Bosne i Hercegovine i dalje se nadaju boljem životnom standardu, reforme su i dalje na čekanju, neizvjestan je i kandidatski status Bosne i Hercegovine za članstvo u Evropskoj uniji, a sve više građana/ki odlazi i zemlje, pa je tako samo u prvih šest mjeseci 2021. godine, uprkos pandemiji Covid-19, BiH napustilo 85.000 njenih stanovnika/ca.
(Istinomjer.ba)