Bosna i Hercegovina još uvijek čeka na objavu zvaničnih rezultata popisa provedenog 2013. godine. U međuvremenu, njegovi preliminarni rezultati poslužili su kao osnova za vrlo konkretnu intervenciju u sistem raspodjele javnih prihoda u FBiH, koja je dovela do toga da će opštine i kantoni u kojima se broj stanovnika smanjuje dobiti više novca nego prošle godine, dok će se prihodi smanjiti tamo gdje broj stanovnika raste.
“Dugo godina osnova broja stanovnika je bila procjena Federalnog zavoda za statistiku. Međutim, od 2013. godine kada su objavljeni preliminarni rezultati i u svakom pogledu je to pouzdaniji podatak od procjenjenih podataka koji je do sada korišten. To je puno ispravnije rješenje. Nema razloga za uzbunu. Nije dobra poruka poslana. Nije nikakva zla namjera i bilo šta drugo.” (Jelka Milićević, TVN1, 2.2.2016.)
U jednom od prvih intervjua koje je dala nakon preuzimanja dužnosti ministrice finansija FBiH, Jelka Milićević navela je da se mora temeljno preispitati princip raspodjele javnih prihoda u Federaciji BiH, s obzirom da na njega, kako je izjavila, imaju primjedbe “svi kantoni osim sarajevskog i bosansko-podrinjskog”. Ministrica je tada najavila da će se provesti “cjelovite analize”, a navedeni problemi riješiti kroz izmjene postojećeg zakona.
Umjesto toga, Federalno ministarstvo finansija odlučilo je da ovogodišnje koeficijente za raspodjelu prihoda od indirektnih poreza po kantonima i opštinama u FBiH, odredi na osnovu preliminarnih rezultata Popisa stanovništva iz 2013. godine, a ne na osnovu statističkih procjena Federalnog zavoda za statistiku (FZS), kao što je do sada bio slučaj.
Posljedice ove odluke najviše će osjetiti Tuzlanski kanton, čiji se koeficijent smanjio za 0.632%, kao i ZDK (-0.369%) i BPK (-0.268%). Sa druge strane, osjetniji porast prihoda će imati ZHK (rast od 0.339%), SBK (0.328%) i PK (0.241%). Ovi naizgled beznačajni promili znače razlike u milionskim iznosima – procijenjeno je da će budžet TK zbog ovakvog načina računanja koeficijenata izgubiti 7 miliona KM, Kanton Sarajevo oko 5,5, a ZDK i SBK preko 4 i 3 miliona KM.
Nakon što je SDA najavila da će pokrenuti postupak ocjene ustavnosti uputstva za raspodjelu javnih prihoda koje je donijelo njeno ministarstvo, Milićević je izjavila da se radi o “puno ispravnijem rješenju”.
Tvrdnja da su preliminarni rezultati popisa “pouzdaniji podatak” od procjena Zavoda za statistiku sporna je na više nivoa. Sama Agencija za statistiku BiH je uz objavu preliminarnih rezultata popisa navela: “Posebno naglašavamo da ukupan broj popisanih osoba nije isto što i ukupan broj stalno nastanjenog stanovništva u Bosni i Hercegovini, a koji će biti objavljen u konačnim rezultatima Popisa.” Ministarstvo finansija BiH odlučilo je, dakle, da broj stanovnika u FBiH utvrdi na osnovu dokumenta u kom je eksplicitno naglašeno da ne sadrži taj podatak. Ministrica finansija je, da stvar bude apsurdnija, navela da će se izvršiti “poravnanje” ovih podataka – nakon što se objave zvanični rezultati popisa.
No, ovo nije jedini problem u vezi sa pouzdanošću podataka iz preliminarnih rezultata popisa. Odstupanje preliminarnih rezultata popisa od svih drugih statističkih podataka, koje ukazuje na ozbiljne neregularnosti u provođenju popisa i dovodi u pitanje vjerodostojnost njegovih rezultata, proizvelo je dodatne nelogičnosti u raspodjeli javnih prihoda. Ovo je posebno slučaj u kantonima i opštinama u kojima vlast ima HDZ, a koje će sada direktno profitirati od novog principa računanja koeficijenata.
Tako je, recimo, 2013. godine u SBK popisano 20.000 ljudi više od broja stanovnika kojim je raspolagao Federalni zavod za statistiku, dok je u TK popisano 21.633 osobe manje. Na opštinskom nivou razlike su bile još izraženije. Najradikalniji je primjer opštine Dobretići (SBK), koja je prema podacima FZS u 2012. godini imala 649 stanovnika, dok je broj popisanih osoba čak tri puta veći (2.041).
Razlike između statističkih podataka i preliminarnih rezultata popisa još su drastičnije i teže objašnjive kada se u računicu uvede i stopa rasta broja stanovništva. a ne samo broj popisanih osoba. Uzmimo ponovo za primjer opštinu Dobretići, u kojoj je broj stanovnika opadao u prosjeku za 0,45% godišnje u periodu od 2010. do 2012. godine. Ako bi se, pak, preliminarni rezultati popisa tretirali kao validan podatak o broju stanovnika u ovoj opštini, to bi značilo da se od 2012. do 2013. godine on odjednom povećao za cijelih 214,48%.
Efekti ovakvih vrtoglavih razlika na raspodjelu javnih prihoda mogu se vrlo precizno izračunati kada se procenti rasta broja stanovnika u kantonima i opštinama uporede sa razlikom između prošlogodišnjih i ovogodišnjih koeficijenata za raspodjelu javnih prihoda. U 2015. godini, kao osnova za odeđivanje koeficijenata za raspodjelu prihoda od indirektnih poreza korišteni su podaci FZS o broju stanovnika iz 2013. godine. Kada se oni uporede sa posljednjim statistikama FZS-a iz juna 2015. godine, mogu se izračunati stope rasta broja stanovnika za svaki od kantona i utvrditi u kojoj mjeri se one razilaze sa kretanjem koeficijenata za raspodjelu javnih prihoda.
Kanton | Stopa rasta broja stanovnika(2013-2015)* | Stopa rasta koeficijenata(2015-2016) |
| PK | -1,50% | +12% |
K10 | -1.39% | +6,3% |
| KS | 0,95% | -0,5% |
| SBK | -0,57% | +3,3% |
| TK | +0,03% | -3,7% |
| ZHK | -0,32% | +10,3% |
| HNK | -0,41% | +1,8% |
| USK | -0,21% | +1,2% |
| ZDK | -0,48% | -2,6% |
BPK | -0,27% | -13,6% |
*Izvor: Podaci FZZS o broju stanovnika u 2013. i 2015. godini
Razilaženje između stope rasta broja stanovnika i promjene koeficijenata za raspodjelu javnih prihoda još je izraženije na opštinskom nivou. O kolikim i kakvim se razlikama radi, najbolje se vidi na primjerima 10 opština u kojima su zabilježene najveće razlike između preliminarnih rezultata popisa i statističkih podataka.
Opština | Stopa rasta broja stanovnika(2013-2015) | Stopa rasta koeficijenata(2015-2016) |
| Dobretići (SBK) | -4% | +137,1% |
| Ravno (HNK) | -1,34% | +62,85% |
| Kupres (K10) | -2,1% | +73,7% |
Bosansko Grahovo (K10) | -3,79% | +14,3% |
| Odžak (PK) | -1,8% | +31,2% |
Foča (BPK) | -2,2% | +13,6% |
| Jajce (SBK) | -0,9% | +19,5% |
| Posušje (ZHK) | -0,2% | +27% |
Ljubuški (ZHK) | -0,8% | +14,9% |
| Čapljina (HNK) | -0,79% | +29,35% |
Evidentno je da je korištenje preliminarnih i nepotvrđenih rezultata popisa za računanje koeficijenata za raspodjelu javnih prihoda, dovelo do apsurdne situacije da će kantoni i opštine u kojima se broj stanovnika smanjio imati veće prihode nego prethodne godine, dok će oni kantoni i opštine čiji broj stanovnika raste – dobiti manje novca od indirektnih poreza.
U svjetlu ovih nalaza, izjava ministice finansija o tome kako će raspodjela javnih prihoda od indirektnih poreza ove godine biti zasnovana na “pouzdanijim podacima” zvuči potpuno nevjerovatno. Stoga se tvrdnja Jelke Milićević da je ovakvo računanje koeficijenata za raspodjelu prihoda od indirektnih poreza “puno ispravnije rješenje”, može ocijeniti kao potpuno neistinita.
(istinomjer.ba)