Restrukturiranje javnih preduzeća u Bosni i Hercegovini izazov je koji i danas stoji pred nadležnim institucijama u našoj zemlji. Da su tokom 2020. godine prihodi 50 najvećih i najznačajnijih javnih preduzeća u BiH pali za oko 430 miliona KM, a više od polovine njih nastavilo je da povećava troškove plata i gomila gubitke, koji su u prosjeku veći za 55%, pokazali su podaci do kojih je došao Transparency International u Bosni i Hercegovini (TIBiH), a koji su objavljeni na online platformi transparentno.ba.
Jedna od najava procesa restrukturiranja nekih od javnih preduzeća uslijedila je tokom sjednice Narodne skupštine Republike Srpske (NSRS), održane 5. oktobra 2021. godine, od ministrice finansija ovog entiteta Zore Vidović. Radilo se o Željeznicama Republike Srpske (ŽRS) i Elektroprivredi Republike Srpske, pri čemu je ministrica Vidović izjavila da bi realizacija plana reorganizacije javnih preduzeća trebala početi do kraja minule 2021. godine, te da su u cijeli proces uključeni i eksperti iz Svjetske banke i MMF-a.
Mislim da je na dobrom putu restrukturiranje Željeznica, isto tako i restrukturiranje Elektroprivrede, koje će zasigurno donijeti vrlo pozitivne efekte u narednom periodu. Mi smo donijeli odluku na Vladi da se u okviru Kabineta predsjednika Vlade formira jedna radna grupa stručnjaka, gdje će toj radnoj grupi pomagati i eksperti iz Svjetske banke i MMF-a. Prihvatili smo tu tehničku podršku, koji su već napravili detaljan plan i mislim da će taj plan, koji je usvojen prije možda mjesec dana na Vladi, njegova implementacija će krenuti već do kraja ove godine, a naravno i u narednom periodu, jer do kraja godine imamo vrlo značajan broj sastanaka sa MMF-om i sa tom radnom grupom gdje će se, rizici su već definisani, stanje snimljeno, gdje će se krenuti, da kažem, u reorganizaciju drugih javnih preduzeća i, naravno, ići ka tome da rezultati poslovanja ovih javnih preduzeća u narednom periodu budu mnogo bolji.
Zora Vidović, 5.10.2021.
Ubrzo nakon navedene najave ministrice Vidović, 22.10.2021. godine, putem stranice Željeznica Republike Srpske, javnost je, pored ostalog, obaviještena da je rok za završetak projekta restrukturiranja produžen do kraja 2022. godine. Tom prilikom, navedeno je da projekat restrukturiranja Željeznica Republike Srpske dobro napreduje i da je značajno popravljena finansijska situacija preduzeća uz otplatu više od 36 miliona eura duga i zaostalih obaveza, međutim, zbog određenih kašnjenja, Svjetska banka je produžila period trajanja zajma do decembra 2022. godine.
Kako je s tim u vezi naveo šef Kancelarije Svjetske banke za BiH i Crnu Goru Christopher Sheldon, glavni razlog kašnjenja je složenost projekta.
Ta složenost se ogleda u multidimenzionalnom aspektu potrebnih promena i to na tri nivoa – finansijsko restrukturiranje, organizaciono i restrukturiranje radne snage. Na sve tri dimenzije treba raditi istovremeno i usklađeno.
Christopher Sheldon, 22.10.2021.
Prema informacijama koje je Istinomjer dobio iz Ministarstva saobraćaja i veza Republike Srpske, u toku je realizacija projekta restrukturiranja Željeznica Republike Srpske, uz podršku Svjetske banke, koja se provodi u tri faze: finansijsko, restrukturiranje radne snage i organizaciono restrukturiranje.
U kontekstu finansijskog restrukturiranja, iz Željeznica RS su tom prilikom naveli da su izmirena sva dugovanja prema Poreskoj upravi, kao i dugovanja prema radnicima, te ona koja se odnose na isplatu troškova radnih sporova.
Kada se radi o kadrovskom restrukturiranju, za Istinomjer su iz ovog javnog preduzeća istakli da problem predstavlja nepovoljna kadrovska struktura zaposlenih radnika, kao i značajan broj radnika koji su na bolovanju ili imaju smanjenu radnu sposobnost.
U vezi s tim, a kako bi se, kako kažu, proces rada i planirani obim saobraćaja mogli nesmetano odvijati, Željeznice Republike Srpske su prinuđene da popunu upražnjenih radnih mjesta izvrše prijemom novih radnika izvršne službe, te je, u vezi s tim, i donesen Plan zapošljavanja za 2021/2022. godinu, koji je dobio saglasnost i Svjetske banke.
Na kraju, po pitanju treće komponente (organizaciono restrukturiranje), potvrđeno nam je da je u toku priprema organizacije preduzeća kao holdinga sa tri zavisna preduzeća i priprema za nabavku uvođenja novog elektronskog sistema upravljanja finansijama i imovinom.
Ovo podrazumijeva pripremu Statuta novog preduzeća, početno stanje imovine i biznis planove svih dijelova budućeg preduzeća. U okviru organizacionog restrukturiranja provodi se i vlasničko restrukturiranje, a podrazumijeva preuzimanje društva u 100 % vlasništvo Republike Srpske. Postupak se provodi kroz pretvaranje duga u kapital koje su ŽRS ostvarile prema Vladi Republike Srpske koja je bila garant za kreditno zaduženje „Željeznica Republike Srpske“ i istiskivanje malih akcionara po fer cijeni.
Nataša Miletić, 21.1.2022.
Podsjećamo da je ministar saobraćaja i veza Republike Srpske Nedeljko Ćorić krajem marta 2021. godine najavio restrukturiranje kompanije Željeznice RS a.d. Doboj u holding preduzeće do maja te godine, i to nakon što je Vlada RS na 113. sjednici, 18. marta 2021. godine, donijela zaključak o budućoj organizaciji ove kompanije, a Istinomjer je ovo obećanje ocijenio kao neispunjeno. Pored toga, o procesu restrukturiranja Željeznica RS, u kontekstu rješavanja problema isplate dugovanja prema radnicima, Istinomjer je još 2018. godine kontinuirano pisao. Tako smo u novembru te godine ispunjenim ocijenili obećanje koje su dale Željeznice RS, a koje se odnosilo na isplatu 51,8 miliona KM dugovanja za 2.519 zaposlenih radnika.
S druge strane, kada se radi o restrukturiranju Elektroprivrede RS, nastavak tog procesa je u aprilu prošle godine najavio direktor tog preduzeća Luka Petrović, koji je, govoreći o do tada učinjenom, pored ostalog istakao da je proces reorganizacije bio veliki izazov i iskorak za elektroenergetski sistem u Republici Srpskoj, a ključne novine koje je donijela nova organizacija su razdvajanje tržišnih od regulisanih djelatnosti, odnosno izdvajanje javnog snabdijevanja iz distribucija.
Petrović je i naglasio da je ovo preduzeće uspjelo da, u skladu sa odredbama novog Zakona o električnoj energiji i obavezama koje je BiH prihvatila u okviru Ugovora o Energetskoj zajednici jugoistočne Evrope, uspostavi funkcionalnu organizaciju, smanji broj zaposlenih radnika po dobrovoljnoj osnovi i, uz podjelu stimulativnih otpremnina, izbjegne otpuštanja.
U procesu koji je trajao nešto manje od dvije godine učestvovalo je na stotine zaposlenih organizovanih u timove koji su imali specijalizovane zadatke da uspostave novu organizaciju koja će dovesti do postavljenih ciljeva, a to su moderna, efikasna, uspješna, izvozno orijentisana Elektroprivreda, organizacijski, kadrovski i strukturalno spremna da parira energetskim kompanijama u okruženju.
Luka Petrović, 29.4.2021.
Na pitanje koji je naredni korak pred Elektroprivredom u organizacionom smislu, Petrović je izjavio da je potrebno izvršiti snažnu reorganizaciju MH Elektroprivreda RS u cjelini, povećati produktivnost i efikasnost rada, uz uvođenje sistema pravičnog nagrađivanja radnika koji su ključni nosioci radnih procesa, odnosno izvršiti restrukturiranje preduzeća u skladu sa zahtjevima trećeg energetskog paketa.
Proces reorganizacije u prvoj etapi podrazumijevao je restrukturiranje distributivnih preduzeća, odnosno izdvajanje javnog snabdijevanja i formiranje operatera distributivnih sistema koji će se baviti isključivo izgradnjom i održavanjem elektrodistributivnih postrojenja i mreže. U ODS-ovima je formirano po pet operativnih članova uprava za pet najvažnijih funkcija u distributivnoj djelatnosti, uz direktora svake distribucije, a smanjen je broj šefovskih pozicija, rukovodilaca i administrativnih radnika na račun terenskih radnika i neophodnog kadra za održavanje distributivne djelatnosti. Kroz isplatu stimulativnih otpremnina broj radnika je smanjen za 775, a prirodnim odlivom za čak 1.000. Stvoreni su uslovi da distribucije žive od mrežarine i da nemaju višak zaposlenih radnika. Iste takve uslove treba stvoriti i za proizvođače, zato je u planu da sljedeći važan korak za Elektroprivredu RS bude reorganizacija proizvodne djelatnosti.
Luka Petrović, 29.4.2021.
U međuvremenu, a kako je 22.12.2021. godine objavio portal Capital.ba, plate radnika Elektroprivrede RS od 1.1.2022. godine povećane su za sedam posto, a nakon što je dogovoreno da cijena rada na nivou holdinga bude povećana sa 140 na 150 KM.
Kako je navedeno, dogovor je postignut na kolegiju direktora Elektroprivrede RS i predstavnika sindikata, što je za Capital tom prilikom potvrdio predsjednik Konfederacije sindikata RS i Sindikalne organizacije RiTE „Gacko“ Željko Tepavčević.
Cijena rada u ERS nije povećana 13 godina. Mi smo tražili da ona bude 160 KM, ali za poslodavca je to bilo neprihvatljivo i dogovoreno je da ona bude 150. Sva zavisna preduzeća su zadužena da naprave računicu i poslovni plan za iduću godinu sa cijenom od 150 KM.
Željko Tepavčević, 22.12.2021.
Kako se navodi u izvještaju TIBiH, između ostalog, prekomjerna zapošljavanja i ogromna potrošnja na plate mogu dovesti u finansijske probleme brojna javna preduzeća od strateškog značaja, a cijena toga tek se sada plaća kroz proces restrukturiranja i povećanje cijena električne energije. Nužnost promjene ponašanja javnih preduzeća u tom smislu je prijeko potrebna, a od nadležnih se očekuje da restrukturiranju javnih preduzeća pristupe na ozbiljan i odgovoran način.
(Istinomjer.ba)