Veće korištenje hidropotencijala u oblasti energetike

Prema dokumentu Energetski bilans RS – plan za 2015. godinu, koji je Vlada RS usvojila u januaru 2015. godine, u 2015. godini planiran je početak gradnje HE Bočac II; nastavak aktivnosti na izgradnji HE Cijevna III; revitalizacija agregata G1 u HE Dubrovnik; početak realizacije projekta Gornji Horizonti; nastavak aktivnosti za realizaciju projekata na području gornje Drine (HE Buk Bijela, HE Foča, HE Sutjeska i HE Paunci); te realizacija istražnih radova i izrada investiciono tehničke dokumentacije većeg nivoa za planirane hidroelektrane na području srednje i donje Drine.

U Energetskom bilansu za 2016. godinu navedeno je da se u ovoj godini očekuju intenzivne aktivnosti na realizaciji dovodnog tunela, brane i mašinske zgrade HE Dabar za koji je završen glavni projekat i pri kraju su i pripremni radovi; nastavak aktivnosti na izgradnji HE Bočac II; nastavak aktivnosti na realizaciji projekta vjetro-parka Hrgud nakon izrade Studije izvodljivosti za mjerene lokacije za iskorišćenje energije vjetra; aktivnosti na realizaciji sistema za odsumporavanje u TE Ugljevik, kao i druge aktivnosti na pripremi termoelektrana za ispunjenje ekoloških standarda. Navedeno je takođe da se planira realizacija istražnih radova i izrada investiciono tehničke dokumentacije većeg nivoa za planirane hidroelektrane na području srednje i donje Drine; te da je u toku realizacija projekta Gornji Horizonti i započete aktivnosti na projektu HE Nevesinje.

U Energetskom bilansu za 2017. godinu nisu navedene planirane ni tekuće aktivnosti na izgradnji ili remontu energetskih postrojenja. U Energetskom bilansu za 2018. godinu navedeno je da je u planu početak rada MHE “Bočac II”; kapitalni remont TE “Gacko”; da su u toku aktivnosti na odsumporavanju TE “Ugljevik” i druge aktivnosti na ispunjenju standarda zaštite životne sredine u “RiTE Gacko” i “RiTE Ugljevik”.   

Rezultati po planiranim hidroenergetskim projektima do kraja mandata:

Hidroelektrane na Vrbasu – HE Bočac II

Ugovor o koncesiji za izgradnju i korišćenje HE “Bočac II” na rijeci Vrbas potpisan je u maju 2014. godine između Ministarstva industrije, energetike i rudarstva RS i preduzeća “Hidroelektrane na Vrbasu”. Ugovor o izvođenju građevinskih radova na HE “Bočac II” potpisan je u julu 2015 između “HE na Vrbasu” i “Integral inženjeringa”. Prema saopštenju firme “Integral Inženjering”, građevinski radovi počeli su u novembru 2015. godine. U aprilu 2018. godine, saopšteno je da su u toku završni radovi i da će HE biti puštena u probni rad do kraja avgusta. U maju je najavljeno da će HE “Bočac II” početi sa radom u septembru 2018. godine.

Hidroelektrane na Bosni – HE Cijevna III

U novembru 2017. godine, Vlada RS je raskinula ugovore o koncesiji za izgradnju šest hidroelektrana na rijeci Bosni, uključujući i HE “Cijevna III”. Iz Ministarstva industrije, energetike i rudarstva RS je saopšteno da su ugovori, procijenjene vrijednosti 250.000.000 eura, raskinuti jer koncesionar nije ispunio obaveze propisane ugovorima. Iz Ministarstva je rečeno da je za HE “Cijevna III” riješeno oko 40% imovinskih odnosa i urađen glavni projekat, ali da su dalje aktivnosti  obustavljene “zbog nerealizacije drugih hidroelektrana iz kaskade, odnosno uzvodne hidroelektrane “Cijevna II” i nizvodne ‘Cijevna IV'”.

Hidroelektrane na Trebišnjici – Gornji Horizonti (HE Dabar)

Projekat “Gornji horizonti rijeke Trebišnjice” uključuje izgradnju tri nove hidroelektrane HE Nevesinje (61 MW), HE Dabar (160 MW) i HE Bileća (36 MW). Do avgusta 2018. godine, na ovom projektu je završeno probijanje tunela Fatničko polje – akumulacija Bileća, objekta ukupne dužine 15.650 m, kojim su zajedno sa već izgrađenim tunelom Dabarsko-Fatničko polje, započete aktivnosti na realizaciji projekta “Gornji horizonti”. Izgradnja Gornjih horizonata bila je jedno od predizbornih obećanja SNSD-a za mandate 2006-2010 i 2010-2014.

Ugovor o koncesiji za izgradnju i korišćenje HE “Dabar Gornji horizonti” potpisan je u julu 2011. godine između Ministarstva industrije, energetike i rudarstva RS i preduzeća “HE Dabar”. U naredne četiri godina, više puta su najavljivane aktivnosti na početku izgradnje ove elektrane, no svaki put su prolongirane. U decembru 2015. godine potpisan je Memorandum o razumijevanju za realizaciju projekta izgradnje Hidroelektrane “Dabar” između Ministarstva industrije, energetike i rudarstva RS i kompanije “China International Water & Electric Corporation” (CWE). Ministar Petar Đokić i tadašnja direktorka EPRS Branislava Milekić izjavili su tada da memorandum ne dovodi CWE u privilegovan položaj i da će kompanija učestvovati u javnom postupku izbora izvođača radova kao i druge kompanije, ali se očekuje da će se zajedno sa Vladom RS  angažovati na obezbjeđivanju finansijskih sredstava za ovaj projekat “kod kineske EKSIM banke koja je već ovoj kompaniji dala načelnu saglasnost da vodi pregovore”, zbog čega je kompaniji obezbjeđen pristup studijama i tehničkoj dokumentaciji. Milekić je takođe navela da je objavljen tender za izgradnju tunela hidroelektrane Dabar, da je završena studija izvodljivosti i da će “Hidroelektrane na Trebišnjici” (HET) biti stoprocentni vlasnik projekta.

U septembru 2016. godine počeli su radovi na pristupnom tunelu “Straževica” u sistemu “Gornji Horizonti”. U saopštenju “Hidroelektrana na Trebišnjici” iz aprila 2017. godine navedeno je da su radove usporile izražene podzemne vode. Tunel je završen u julu 2017. godine. U oktboru 2017. godine saopšteno je da je u toku fazna izgradnja betonske obloge, dorada profila tunela i radovi na kontaktnom i konsolidacionom injektiranju na tunelu Fatničko polje – akumulacija Bileća. Tada je takođe saopšteno da se radovi na tunelu za odvodnjavanje Bilećkog polja ne odvijaju u skladu sa planiranom dinamikom zbog nepovoljne geološke sredine, procjeđivanja i stalnog usklađivanja tehnologije građenja sa uslovima terena.

U julu 2017. godine, ministarstvo je saopštilo da je CWE dostavila ponudu za finansiranje 85% projekta HE “Dabar”. U junu 2018. godine,  “Hidroelektrane na Trebišnjici” i HE “Dabar” su raspisale međunarodni javni poziv za finansiranje i izgradnju HE “Dabar” u vrijednosti od 400 miliona KM. Direktor HET, Ilja Tamindžija, tada je rekao da je poziv raspisan za izgradnju brane Pošćenje sa nasipima i akumulacionim bazenom, cjevovod pod pritiskom, mašinsku zgradu sa pratećim objektima i opremom, dalekovod za priključenje HE “Dabar”, odvodni kanal kroz Dabarsko polje i proširenje tunela Dabarsko polje – Fatničko polje. Tamindžija je takođe naveo da su do tog trenutka završeni pripremni radovi, to jest izgradnja pristupnih puteva do budućih objekata, dalekovoda za napajanje gradilišta električnom energijom i sistema za vodosnabdijevanje, te da je urađen glavni projekat za sve objekte, studija izvodljivosti i ekonomske opravdanosti, i da je eksproprijacija zemljišta za dobijanje građevinskih dozvolaa u završnoj fazi. Prema saopštenju iz jula 2018. godine, na poziv se javilo 19 kompanija iz Kine, Francuske, Španije, Turske, Italije, Bugarske, Češke i SAD. Do ovog kraja monitoringa nije bilo drugih vijesti o izboru ponuđača i obezbjeđenju finansijskih sredstava za izgradnju HE “Dabar”.

Hidroelektrane na Drini

Gornja Drina

Izgradnja “Hidroenergetskog sistema Gornjа Drinа”, koji uključuje hidroelektrane “Buk Bijela”, “Sutjeska”, “Foča” i “Paunci”, bila je jedno od predizbornih obećanja SNSD-a za mandate 2006-2010 i 2010-2014. U prethodnom mandatu, potpisan je ugovor za ovaj projekat sa strateškim partnerom, njemačkom kompanijom “RWE Innogy”. Ova kompanija je 2013. godine zaključila da je ekonomski isplativa izgradnja samo HE “Buk Bijela”, ali ne i HE “Sutjeska”, “Foča” i “Paunci”, nakon čega je raskinut ugovor koji je potpisan 2012. godine. Ideji o izgradnji “Buk Bijele” već godinama se protive brojne organizacije za zaštitu životne sredine kako iz BiH, tako i iz Crne Gore. Pritisak javnosti je prije 14 godina doveo i do toga da skupština Crne Gore potpiše i “Deklaraciju o zaštiti rijeke Tare”, s obzirom da bi akumulacija ove hidroelektrane bila na teritoriji Crne Gore i rijeke Tare.

U aktuelnom mandatu, zabilježene su sljedeće aktivnosti vezano za ove 4 hidroelektrane:

HE Buk Bijela

U planu poslovanja preduzeća “Hidroelektrane na Drini” za 2017. godinu, za HE ”Buk Bijela” predviđene su pripremne aktivnosti na realizaciji projekta, uključujući izradu investiciono-tehničke dokumentacije, obezbjeđenje dozvola, te istražne i pripremne radove. Za ove aktivnosti predviđeno je ulaganje u iznosu od 6.000.000 KM u periodu 2017-2019. godine.

U avgustu 2018. godine, preduzeća “Elektroprivrede Republike Srpske” i “Hidroelektrane na Drini” potpisale su ugovor o osnivanju zajedničkog preduzeća “Hidroelektrana Buk Bijela” sa sjedištem u Foči. “HE na Drini” u osnivačkom kapitalu učestvuje sa 80%, a EPRS sa 20%. Vlada Republike Srpske je koncesiju za izgradnju HE “Buk Bijela” dodijelila “Elektroprivredi Republike Srpske” na period od 50 godina, a procijenjena vrijednost investicije iznosi 382.407.793 KM. Prilikom potpisivanja ugovora, saopšteno je da su u toku aktivnosti na provođenju tenderske dokumentacije za projektovanje, izgradnju i obezbjeđenje finansijskih sredstava putem kredita koje provodi Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva RS.

HE Foča, HE Sutjeska i HE Paunci

U planovima “Hidroelektrana na Drini” za izgradnju novih objekata nisu zabilježene aktivnosti na ovim postrojenjima. Za HE “Foča” i “Paunci” su usvojeni planovi projekta, dok se za HE “Sutjeska” navodi samo da je u pitanju hidroelektrana orijentacione instalisane snage 34,95 MW, prosječne godišnje proizvodnje 90,19 GWh električne energije. Aktivnosti na izgradnji ovih hidroelektrana nisu predviđene ni u planu poslovanja preduzeća “Hidroelektrane na Drini” za 2017. godinu, kao ni u planu poslovanja za period 2017-2019.

Srednja i donja Drina

Projekat “Srednja Drinа” bio je jedno od predizbornih obećanja SNSD-a za mandat 2010-2014. U prethodnom mandatu, potpisan je preliminarni sporazum o strateškom partnerstvu u izgradnji tri hidroelektrane (Dubrave, Tegare i Rogačice) između “Elektroprivrede RS”, “Elektroprivrede Srbije” i italijanske kompanije “Seci Energie” i najavljeno je da će izgradnja početi 2013. godine, što se nije dogodilo.U dokumentu Energetski bilans RS – plan za 2015. godinu navedeno je da se očekuje da nadležne institucije Republike Srbije i Republike Srpske/BiH obezbijede potrebne dozvole i saglasnosti za realizaciju ovog projekta. Među problemima koji prate ovaj projekat su pitanja nadležnosti i dozvola za izgradnju hidroelektrana, za koji nije dobijena saglasnost Vlade FBiH. Do kraja ovog monitoringa, nije bilo aktivnosti na realizaciji ovog projekta.

Ostale aktivnosti

U toku je realizacija projekta izgradnje HE “Bogatići Nova” na rijeci Željeznici, za koji je pribavljena saglasnost “Elektroprivrede RS” u novembru 2016. godine. Tokom 2016. i 2017. godine, preduzeće “Elektrodistribucija Pale” usvojilo je odluke o izboru najbolje ocjenjenog ponuđača za dodatne usluge za projektovanje HE Bogatići Nova; o pokretanju postupka nabavke-dodatne usluge za projektovanje HE Bogatići Nova; o izboru najbolje ocjenjenog ponuđača za nabavku – kreditno zaduženje kod banke radi izgradnje HE Bogatići Nova;  o izboru najbolje ocjenjenog ponuđača za izgradnju, opremanje i puštanje u pogon HE Bogatići Nova i odluku o izboru najbolje ocjenjenog ponuđaca za usluge izrade idejnog projekta, studije ekonomske opravdanosti, tenderskog dokumenta i glavnog projekta HE Bogatići Nova. U martu 2017. godine Vlada Republike Srpske je donijela rješenje o dodjeli Koncesije za izgradnju i korištenje MHE “Bogatići Nova”. Do završetka ovog monitoringa, pokrenut je postupak pribavljanja ekološke dozvole, dobijena je vodna saglasnost i građevinska dozvola i izdati su lokacijski uslovi za izgradnju. Radmila Čičković, VD direktorke u EPRS, u avgustu 2018. godine rekla je da su radovi na izgradnji HE “Bogatići Nova” pri kraju i da se u narednom periodu očekuju probna ispitivanja i puštanje u rad.

U aktuelnom mandatu potpisano je ukupno 15 ugovora za koncesije iz oblasti energetike, od čega sedam za hidroelektrane, tri za eksploataciju crvenih boksita, dva za istraživanje uglja i po jedan koncesioni ugovor za eksploataciju željezne rude, istraživanje CO2 gasa i termomineralne vode, te za vjetroelektranu “Hrgud” (spisak svih ugovora dostupan je ovdje). U oblasti hidroenergije, dodijeljene su sljedeće koncesije:

11/03/2015 Za izgradnju i korišćenje MHE “Medoš” na Drinjači (Zvornik);27/11/2015 Za izgradnju i korišćenje hidroenergetskog sistema “JEZERNICA” na slivu rijeke Jezernice (Kalinovik); 03/03/2017 Za izgradnju i korišćenje HE “Bogatići Nova” na rijeci Željeznici;18/09/2017 Za  izgradnju i korišćenje hidroelektrane “Jablanica” na rijeci Jablanici i Dubničkom potoku (Višegrad);19/02/2018 Za izgradnju i korišćenje MHE “Miljacka” na rijeci Miljacki (Istočni Stari Grad);30/03/2018 Za korišćenje hidroenergetskog objekta na rijeci Vrbas;14/05/2018 Za izgradnju male hidroelektrane “Nevačka” na rijeci Stupčanici (Han Pijesak).

Tokom ovog mandata, usvajane su godišnje odluke o visini garantovanih otkupnih cijena i premija za električnu energiju proizvedenu iz obnovljivih izvora ili u efikasnoj kogeneraciji. Otkupna cijena za energiju proizvedenu u hidroelektranama od 5 do 10 mw, 2014. godine iznosila je 0,1245 KM/KwH, dok je posljednjom odlukom smanjena na 0,1186 KM/KwH, dok je premija povećana sa 0,0146 KM/KwH na 0,0321 KM/KwH (pregled kretanja otkupnih cijena za sve obnovljive izvore energije dostupan je ovdje).

U pogledu učešća obnovljivih izvora energije u ukupnoj proizvodnji, iako se povećala proizvodnja električne energije iz hidroelektrana, došlo je do pogoršanja odnosa obnovljivih i neobnovljivih izvora energije u proizvodnji električne energije u RS. Tako je, recimo, od 2013. do 2018. godine ukupna proizvodnja el. energije na pragu elektrana porasla za 45,1%, ali je proizvodnja iz hidroelektrana porasla za tek 9,4%. Nasuprot tome, proizvodnja iz termoelektrana porasla je za 62,2%.

Tome je najviše doprinio početak rada termoelektrane “Stanari”, kada je učešće termoelektrana u ukupnoj proizvodnji električne energije poraslo na 65%, dok se učešće hidroelektrana smanjilo na 35%. Isti trend se nastavio i do kraja mandata, te je u 2018. godini učešće hidroelektrana u proizvodnji bilo 70%, a hidroelektrana 30%. Vjetroelektrane i solarne elektrane u proizvodnji ne učestvuju u dovoljnoj mjeri da bi se prikazale u ovim procentima. Pregled kretanja trendova učešća TE i HE u proizvodnji električne energije dostupan je ovdje.

Sveukupno, od planiranih projekata postignut je značajniji napreda     k samo u izgradnji HE “Bočac II”, a konkretni pripremni radovi se obavljaju i za HE “Dabar”. Administrativne aktivnosti su zabilježene i za HE “Buk Bijela”, dok na ostalim predviđenim projektima nije bilo napretka do kraja ovog monitoringa. Hidroenergetski potencijal se koristi u nešto većoj mjeri zahvaljujući uključivanju novih malih hidroelektrana, ali se ne može reći da su uloženi značajni napori u obećano iskorištavanje vodnih resursa i početak/završetak planiranih projekata.