Obilježavanje 9. januara kao Dana Republike Srpske tema je koja je već duži niz godina u žiži interesovanja, a i ove godine, uoči i prilikom obilježavanja ovog dana, kojeg je Ustavni sud Bosne i Hercegovine dva puta proglasio neustavnim, došlo je do incidenta širom Bosne i Hercegovine. Neprimjerene poruke, psovke i pjesme su i ovog puta šokirale bh. javnost.
Republika Srpska proglašena je 9. januara 1992. godine, kada je tzv. Skupština Republike srpskog naroda donijela “Deklaraciju o proglašenju Srpske republike”. Postupak o ocjeni ustavnosti “proglašenja Republike Srpske” od 9.1.1992. godine pred Ustavnim sudom Republike Bosne i Hercegovine pokrenut je 28. septembra 1992. godine i deklaracija od 9. januara, kao i “Ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine”, također iz februara iste godine, proglašeni su neustavnim 8. oktobra 1992. godine.
Tokom 2015. godine, Ustavni sud BiH donio je odluku prema kojoj je član Zakona o praznicima Republike Srpske, koji se odnosi na obilježavanje dana ovog entiteta, neustavan.
Podsjećamo da je 2016. godine i Venecijanska komisija skrenula pažnju kako je ovaj praznik “diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja”.
I vlast i opozicija iz Republike Srpske odbacili su ovu odluku, te je u septembru 2016. godine održan referendum u kojem su se građani/ke ovog entiteta izjašnjavali/e da li su za to da se 9. januar obilježava kao Dan Republike Srpske. Ustavni sud BiH zabranio je održavanje ovog referenduma, a nakon što je on, bez obzira na to, održan, poništio je i rezultate referenduma.
Ustavni sud je 2019. godine donio novu odluku na novi zakon u Republici Srpskoj, prema kojem je član Zakona o praznicima, u kojem se navodi da se “na osnovu potvrđene volјe građana Republike Srpske 9. januar utvrđuje kao Dan Republike”, neustavan i protivan Međunarodnoj konvenciji o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije te protivan Protokolu uz Evropsku konvenciju za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Presude sudova nisu ni 9. januara 2022. godine spriječile vlast, ali ni opoziciju u Republici Srpskoj, da organizuje i prisustvuje obilježavanju ovog dana na svečanom defileu u Banjoj Luci, a osim pjevanja stihova “Srba ima kao lista, nema više komunista; Za krst, za krst, Nemanjića, za slavu, za slavu, Obilića”, od specijalne antiterorističke jedinice MUP-a Republike Srpske, na svečanoj bini, pored člana Predsjedništva BiH Milorada Dodika, stajao je osuđeni ratni zločinac Vinko Pandurević, a Banjom Lukom su prošli i predstavnici ogranka ruskog motokluba “Noćni vukovi” iz ovog entiteta.
Defileu su prisustvovali i predstavnici Vojske Srbije, Aleksandar Vulin, ministar unutrašnjih poslova Srbije, Darija Kisić Tepavčević, ministrica za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Srbije, te ambasador Ruske Federacije u BiH Igor Kalabuhov, kao i francuski zastupnici Evropskom parlamentu Thierry Mariani i Herve Juvin, iz desničarske konzervativne stranke Nacionalni skup Marine Le Pen.
Nedugo zatim, oglasila se i Ambasada Francuske u BiH, ogradivši se od prisustva svojih zastupnika ovom događaju, dodajući “da Francuska poštuje vladavinu prava u Bosni i Hercegovini i podsjeća da je Ustavni sud Bosne i Hercegovine u svojoj odluci od 29. marta 2019. potvrdio neustavnost zakona o ovom prazniku”.
Pored toga, zabilježeni su incidenti u Prijedoru, Gacku, Foči, Doboju, Brčkom kao i u sarajevskom naselju Ilidža.
U Doboju je grupa građana uz psovke i neprimjerene riječi iskazala separatističke stavove, a u Brčkom je zabilježeno nekoliko incidenata, kada je navijačka skupina Sindikat, lokalnog kluba Ilićka, uništila grafit posvećen žrtvama genocida u Srebrenici.
Grupa građana je u Gacku pjevala pjesmu “Ne volim te, Alija”, dok se prijedorskim ulicama prolamala pjesma u čast osuđenog ratnog zločinca Ratka Mladića. Slična situacija zabilježena je i u Foči.
U sarajevskom naselju Ilidža zabilježen je incident u jednom ugostiteljskom objektu, nakon čega je saopćeno da su uhapšena trojica muškaraca zbog postojanja osnova sumnje da su počinili krivično djelo iz člana izazivanja narodnosne, rasne i vjerske mržnje, razdora ili netrpeljivosti.
I nekoliko dana ranije, 6. januara, nepoznata osoba je iz kolone automobila, koja se kretala kroz mjesto Janja, ispred džamije u ovom mjestu pucala u vazduh, a u noći sa 7. na 8. januar incident se desio i ispred kuće jedne porodice u Janji.
U kontekstu ovih incidenata, Istinomjer podsjeća na analizu “Napadi na džamije u RS su se dešavali i tokom ramazana”, iz 2020. godine, a u kojoj smo spomenuli niz incidenata i napada, od čega su napadi na određene vjerske objekte ponavljani po nekoliko puta. Napadi koji su uključivali razbijanje stakala na džamijama, pisanje uvredljivih grafita, kao i skrnavljenje mezarja, negativno su uticali i izazvali strah i uznemirenost među pripadnicima/cama islamske vjeroispovijesti na području Republike Srpske, posebno uzimajući u obzir odsustvo adekvatne reakcije nadležnih.
Komentirajući obilježavanje 9. januara kao Dana Republike Srpske, predsjednik Socijalističke partije (SP) i ministar energetike i rudarstva Republike Srpske Petar Đokić istakao je kako smatra da vlast u ovom entitetu nije uradila “bilo šta što bi moglo da povrijedi osjećanja naroda u BiH”, dok je gradonačelnik Doboja Boris Jerinić naglasio kako je “Republika Srpska demokratska zajednica u kojoj svi imaju ista prava”. Potpredsjednik Narodne skupštine Republike Srpske Milan Petković kazao je kako je obilježavanjem ovog dana “Republika Srpska poslala poruku mira”.
Ipak, pored već spomenutih incidenata koji su se desili širom Bosne i Hercegovine prilikom obilježavanja neustavnog Dana Republike Srpske, Istinomjer podsjeća i na problem korištenja termina “bošnjački/bosanski jezik” u školama u ovom entitetu, gdje su učenici/e lišeni/e elementarnih ljudskih prava i mogućnosti da pohađaju nastavu na maternjem, bosanskom jeziku, o čemu smo pisali u više navrata.
Na pitanje novinara da prokomentariše incidente u Gacku, Foči, Prijedoru, Brčkom i Janji, član Predsjedništva BiH Milorad Dodik rekao je, između ostalog, kako ne prihvata takvo ponašanje, ali da to nije primijetio.
Ne prihvatam to, mada nisam primijetio. Nisam imao priliku da pratim. To je akt pojedinca. Treba primijeniti zakonske mjere na takvo nešto.
Milorad Dodik, 9.1.2022.
Nakon obilježavanja 9. januara uslijedile su brojne reakcije i osude ovakvog postupanja kako iz Bosne i Hercegovine, tako i iz cijelog svijeta, a Evropska unija je otvoreno zaprijetila rukovodstvu Republike Srpske sankcijama i revizijom pomoći.
Oni ugrožavaju stabilnost i prosperitet zemlje, te su u potpunoj suprotnosti s njenom EU perspektivom koja se može temeljiti samo na jedinstvenoj, ujedinjenoj i suverenoj Bosni i Hercegovini. Proslave u RS-u također nisu u skladu s Ustavom BiH, kako je presudio Ustavni sud Bosne i Hercegovine.
Saopćenje EU, 10.1.2022.
I Sjedinjene Američke Države pozvale su vlasti Bosne i Hercegovine da istraže izvještaje koji ukazuju na to da su se u Republici Srpskoj tokom obilježavanja neustavnog Dana RS “veličali ratni zločinci u incidentima usmjerenim protiv povratnika u gradovima gdje je tokom rata protjerano nesrpsko stanovništvo”.
Iz Misije OSCE-a u BiH naglasili su kako su ozbiljno zabrinuti zbog nedavnih dešavanja te su poručili kako “upotreba zapaljive retorike i podjela koju koriste zvaničnici u BiH, uključujući i RS, u proteklim danima, doprinosi pojavi ovakvih incidenata”.
Podsjećamo, nakon što je sredinom prošle godine sada već bivši visoki predstavnik u BiH Valentin Inzko donio odluku kojom je zakonom zabranjeno negiranje genocida, uslijedila je blokada bh. institucija od javnih funkcionera/ki iz Republike Srpske. U međuvremenu, vlasti u Republici Srpskoj počele su da rade i na vraćanju prenesenih nadležnosti na ovaj entitet sa države Bosne i Hercegovine, što je dovelo do nove krize, s obzirom na činjenicu da bi uspostava entitetskog pravosuđa, poreznog sistema i vojske predstavljala kršenje Ustava Bosne i Hercegovine.
I dok je Ustavom Republike Srpske zagarantovano poštovanje i zaštita ljudskog dostojanstva i ljudskih prava, slobode i jednakosti, nacionalna ravnopravnost, kao i vladavina prava, ne može se reći da je tako i u stvarnosti, s obzirom na brojne incidente, uvrede i zastrašivanja koji prolaze bez osuda i konkretnijih aktivnosti nadležnih u Republici Srpskoj da zaštite sve građane/ke u ovom entitetu, a sve češće se mogu čuti i prijetnje secesijom. Tako je 9. januara, u razgovoru za Novosti, Milorad Dodik istakao kako je uvjeren da će “Republika Srpska jednog dana biti nezavisna država i da će imati svoj federalni ili konfederalni status sa Srbijom i da je to doprinos stabilizaciji i miru na ovim prostorima”.
I nekoliko dana ranije, nakon što su Sjedinjene Američke Države proširile sankcije Dodiku zbog “korupcijskih aktivnosti i kontinuirane prijetnje stabilnosti i teritorijalnom integritetu BiH”, on je istakao da ga “one neće pokolebati” te da priželjkuje “da oni uvedu sankcije Republici Srpskoj, a ostave Federaciju”, što znači i donošenje odluke o samostalnosti Republike Srpske.
Pored niza socioekonomskih problema i obaveza kao što su, između ostalog, reforme, izmjene Izbornog zakona, odlazak sve većeg broja građana/ki van BiH, borba sa pandemijom Covid-19, koja je sa sobom donijela niz problema, građani/ke Bosne i Hercegovine suočavaju se sa kršenjem osnovnih ljudskih prava i političkom krizom čije se rješenje ne nazire, dok istovremeno raste strah od novih sukoba.
(Istinomjer.ba)