Zamjenik pomoćnika američkog državnog sekretara i posebni predstavnik za Zapadni Balkan Gabriel Escobar bio je gost online rasprave koju je organizovao Atlantic Council 1. decembra 2022. godine, gdje je, govoreći o inicijativi “Otvoreni Balkan”, iznio jednu neutemeljenu tvrdnju u kontekstu “granica” entiteta Republika Srpska.
Odgovarajući na pitanje koje se odnosilo na inicijativu “Otvoreni Balkan”, Escobar je istakao podršku Sjedinjenih Američkih Država svakom projektu koji će omogućiti zbližavanje i ekonomsku saradnju. U nastavku odgovora Escobar je ustvrdio da bi se “morale priznati granice između Srbije i Republike Srpske”.
“Otvoreni Balkan” podržavamo pod dva uvjeta: da je otvoren za sve i da je otvoren za sve kao punopravne članove. Jedan od izazova jeste što se stavljaju uvjeti kada je u pitanju članstvo Kosova. Tih uvjeta ne bi trebalo biti. Trebali bi biti punopravni član. (…) To je interesantan aspekt “Otvorenog Balkana”. No, ako se samo tri ili četiri priključe, to zahtijeva kontrolu granica – što znači da bi morali priznati granice između Srbije i Republike Srpske i Srbije i sjevera Kosova kao međunarodne granice koje je regulisala Srbija, plus tri NATO člana.
Gabriel Escobar, 1.12.2022.
U kontekstu ove tvrdnje, Istinomjer podsjeća da entitet Republika Srpska nema granice, o čemu smo nedavno pisali, kada je tvrdnja lidera Ujedinjene Srpske i predsjednika Narodne skupštine Republike Srpske Nenada Stevandića ocijenjena neistinitom.
Podsjećamo, u Rezoluciji Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH), na zasjedanju održanom 25. i 26. novembra 1943. godine, Bosna i Hercegovina proglašena je federalnom jedinicom ravnopravnih naroda s granicama koje danas posjeduje.
Također, Ustavu BiH, koji je sastavni dio Općeg okvirnog sporazuma za mir u BiH poznatijeg kao Dejtonski mirovni sporazum, navodi se da “Republika Bosna i Hercegovina, čije je zvanično ime od sada ‘Bosna i Hercegovina’, nastavlja svoje pravno postojanje po međunarodnom pravu kao država s unutrašnjom strukturom modificiranom ovim Ustavom i sa postojećim međunarodno priznatim granicama”.
U ovom sporazumu, Savezna Republika Jugoslavija i Republika Hrvatska, koje su definisane kao “strane” potpisnice, “pozdravljaju i podupiru postignute dogovore o razgraničenju između dvaju entiteta, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske”, a u kontekstu razgraničenja dva entiteta koristi se termin “granična crta između entiteta”.
Također, Ustavni sud Bosne i Hercegovine je na sjednici održanoj 28, 29. i 30. januara 2000. godine u svojoj prvoj parcijalnoj odluci broj U 5/98 odlučio o pitanju da li Ustav Republike Srpske u svom tekstu može da koristi riječ “granica”. U tom pogledu, Ustavni sud ocijenio je da termin “granica” u članu 2. stav (2) Ustava RS nije u skladu s Ustavom BiH, te ga proglasio neustavnim:
14. Oba termina “border” i “boundary” – koja se koriste u engleskom tekstu člana I/1. i 4. Ustava BiH – su prevedena – bez ikakve razlike – terminom “granica” na bosanskom (“bošnjačkom”) , srpskom i hrvatskom jeziku.
15. Stoga je neophodno daljnje pojašnjenje termina koji se koriste u Ustavu BiH tumačeći ih, u skladu sa članom 31. Bečke konvencije, u kontekstu cijelog Općeg okvirnog sporazuma, tj. uključujući i anekse. Član III Općeg okvirnog sporazuma govori o “razgraničenjima između dva entiteta” (“the boundary demarcation between the two Entities”), dok se u članu X termin “granica” (“border”) koristi u smislu granice između država. Slično tome, Sporazum o međuentitetskoj liniji razgraničenja i relevantnim pitanjima, koji predstavlja Aneks II Općeg okvirnog sporazuma, govori o “liniji razgraničenja između Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske (‘međuentitetska linija razgraničenja’)…”(“the boundary between the Federation of Bosnia and Herzegovina and Republika Srpska (the ‘Inter-Entity Boundary Line’)…”).
16. Prema tome, u ovim raznim tekstovima postoji jedna konzistentna terminologija, prema kojoj se terminima “granica” (“border”) i “razgraničenje” (“boundary”) daje različito značenje. U takvim okolnostima se ne može smatrati da je korištenje drugačije terminologije u Ustavu RS u skladu sa Ustavom BiH.
17. Ustavni sud, stoga, smatra da termin “granica” u članu 2. stav 2. Ustava RS nije u skladu sa Ustavom BiH te ga proglašava neustavnim.
Odluka Ustavnog suda BiH U 5/98, 30.1.2000.
Nakon odluke Ustavnog suda BiH, stav (2) člana 2. Ustava Republike Srpske izmijenjen je Amandmanom LXVIII, čime je riječ “granica” zamijenjena riječima “međuentitetska linija razgraničenja”. Tako ovaj član Ustava RS navodi da se “sporazum o promjeni međuentitetske linije razgraničenja između Republike Srpske i Federacije Bosne i Hercegovine može iznijeti na potvrdu putem referenduma u Republici”.
Predsjednik Republike Srbije Aleksandar Vučić, bivši premijer Sjeverne Makedonije Zoran Zaev i premijer Albanije Edi Rama u oktobru 2019. godine potpisali su u Novom Sadu Deklaraciju o namjerama o uspostavljanju “malog Schengena” između ove tri zemlje. Tom je prilikom rečeno da bi ova deklaracija trebalo da pomogne da čitav region Zapadnog Balkana počne funkcionisati na četiri ključne slobode Evropske unije – slobodi kretanja kapitala, robe, usluga i ljudi.
Na sastanku tri spomenuta lidera u julu 2021. godine inicijativa je preimenovana u “Otvoreni Balkan”, a dogovoreno je da do 2023. godine budu ukinute granične kontrole između zemalja sudionica. Pritom su potpisani Memorandum o razumijevanju i saradnji na olakšanju uvoza, izvoza i kretanja robe na Zapadnom Balkanu, Memorandum u vezi sa slobodnim pristupom tržištu rada i Sporazum o saradnji u zaštiti od katastrofa.
U kontekstu dosadašnjih stavova Predsjedništva BiH o inicijativi “Otvoreni Balkan”, odnosno ranije “mali Schengen”, treba podsjetiti da ovaj organ izvršne vlasti u BiH do danas nije donio odluku da se naša zemlja pridruži ovom projektu. S druge strane, Predsjedništvo BiH je svojevremeno upravo od Vijeća ministara BiH zatražilo da da svoj doprinos u smislu stvaranja uslova da Predsjedništvo ima na raspolaganju sve potrebne elemente kako bi donijelo odluku o tome da li BiH treba ili ne biti dijelom “Otvorenog Balkana”.
Izvor: Istinomjer
Pored navedenog, podsjećamo i na mišljenje Badinterove komisije, koja je osnovana povodom Konferencije o bivšoj Jugoslaviji u Haagu 1991. godine, čija arbitraža ima snagu međunarodne presude.
U mišljenju pod rednim brojem 3, u kojem se odgovara na pitanje “Da li se prema međunarodnom javnom pravu unutrašnje linije razgraničenja između Hrvatske i Srbije s jedne strane i Srbije i Bosne i Hercegovine s druge strane mogu smatrati granicama?”, navodi se sljedeće:
Komisija se upoznala sa promemorijama, primedbama i dokumentima koje su joj uputile republike Bosna i Hercegovina, Hrvatska, Makedonija, Crma Gora, Slovenija, Srbija, Predsedništvo SFRJ i “Skupština srpskog naroda Bosne i Hercegovine”.
Komisija je u svom mišljenju br. 1. od 29. novembra 1991. godine koje je objavljeno 7. decembra konstatovala da se Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija nalazi u procesu raspadanja.Shodno tome, uzimajući u obzir činjenicu da su republike Hrvatska i Bosna i Hercegovina, između ostalih, zatražile međunarodno priznavanje kao nezavisne države, Komisija je svesna da se odgovor na pitanje koje je postavljeno mora naći u kontekstu nejasne i nestabilne situacije i smatra da se mora zasnivati na načelima i pravilima međunarodnog javnog prava.
Shodno tome, mišljenje Komisije je da čim proces u SFRJ bude doveo do stvaranja jedne ili više nezavisnih država, problemi granica, naročito oni koji se tiču republika na koje se odnosi postavljeno pitanje, moraće da se reše u skladu sa sledećim kriterijumima.
Prvo — spoljne granice će morati da se poštuju u svim slučajevima, u skladu sa načelom na koje se podseća u Povelji UN, deklaracijom koja se odnosi na principe međunarodnog prava koji se tiču odnosa prijateljstva i saradnje između država, u skladu sa Poveljom UN, Rezolucija 2625 (XXV) Generalne skupštine UN i u skladu sa Završnim aktom iz Helsinkija, i kojim se inspiriše član 11. Bečke konvencije od 23. avguista 1978. godine o sukcesiji država na planu ugovora.
Drugo — demarkacione linije između Hrvatske i Srbije ili između Srbije i Bosne i Hercegovine ili, eventualno, između drugih susednih nezavisnih država, moći će da se menjaju samo putem slobodnog i međusobnog dogovora.
Treće — ako se ne dogovori suprotno, ranije granice poprimaju karakter granica koje štiti međunarodno pravo. To je zaključak na koji navodi princip poštovanja teritorijalnog “status quo” i naročito princip: “uti posidetis juris qui”, — iako prvobitno priznat prilikom rešavanja problema dekolonizacije u Americi i Africi, predstavlja danas princip koji ima opšti karakter kako je saopštio Međunarodni sud pravde (pitanje pograničnog spora Burkina Faso — Republika Mali koje miruje od 22. decembra 1986. godine, zbornik 1986, paragraf 20, strana 565):
“Ovaj princip međutim nema karakter posebnog propisa koji je neodvojiv od sistema utvrđenog međunarodnim pravom. On predstavlja opšti princip koji je logično povezan sa pojavom sticanja nezavisnosti u kojoj se manifestuje. Njegov je očigledan cilj da se “spreči da bratoubilačke borbe dovedu u opasnost nezavisnost i stabilnost novih država…”
Ovaj princip je utoliko lakše primeniti između republika što je — na osnovu alineja 2. i 4. člana 5. Ustava SFRJ — odlučeno da se konzistentnost teritorija i republičke granice ne mogu menjati bez njihove saglasnosti.
10 mišljenja Badinterove komisije
Također, podsjećamo i na Zakon o graničnoj kontroli Bosne i Hercegovine gdje su definisana pitanja granične kontrole i nadležnost organa, pitanja prelaska državne granice, graničnih prijelaza, nadzora granice, granične linije i zaštićenog područja, graničnih incidental i povreda državne granice, međunarodne granične saradnje i mnoga druga pitanja.
po pitanjima Shodno činjenici da prema Ustavu Bosne i Hercegovine i Ustavu Republike Srpske entiteti nemaju međunarodno priznate granice, već država Bosna i Hercegovina, Istinomjer tvrdnju Gabriela Escobara da bi se “morale priznati granice između Srbije i Republike Srpske” ocjenjuje neutemeljenom s obzirom na činjenicu da entitet RS nije subjekt međunarodnog prava, već država Bosna i Hercegovina.
(Istinomjer.ba)