Zanemarivanje preporuka međunarodnih institucija u pravcu poboljšanja tehničkog dijela izbornog procesa, a koje se godinama navode u izvještajima kao prioritetne, nisu provedene ni do raspisivanja Opštih izbora 2022. godine. Tako su, a kao što je to bio slučaj i ranije, čitav proces pratile brojne nepravilnosti registrovane prije, tokom kampanje, ali i nakon samog glasanja.
U završnim izvještajima Izborne posmatračke misije OSCE-a/ODIHR-a (Ured za demokratske institucije i ljudska prava) u Bosni i Hercegovini o opštim izborima 2014. i 2018. godine uzaludno se ponavljaju kako prioritetne, tako i ostale preporuke koje su, kako je u dokumentima navedeno, “ponuđene s ciljem jačanja provođenja izbora u BiH i podrške nastojanjima da se oni u potpunosti dovedu u sklad s obavezama prema OSCE-u, drugim međunarodnim obavezama i standardima za demokratske izbore”.
Tako se među prioritetnim preporukama nalaze one koje se odnose na provedbu presuda Evropskog suda za ljudska prava u Strazburu, sveobuhvatnu reviziju zakonskog okvira kako bi se spriječila zloupotreba javnih sredstava za svrhe kampanje, suzdržavanje od vršenja pritiska na birače/ice od političkih subjekata i brže i efikasnije procesuiranje takvih slučajeva, poduzimanje efektivnih mjera da se zaštite prava birača/ica na slobodan i tajan izbor, osiguravanje nepristrasnosti izborne administracije, s posebnim akcentom na metode formiranja biračkih odbora, te na poboljšanje regulatornog okvira kako bi se osigurale transparentnost i odgovornost finansiranja kampanje.
Ostale, ali ne manje bitne preporuke, odnose se na unapređenje izbornog sistema i izborne administracije, registracije birača/ica, ali i kandidata/kinja, finansiranje kampanje, osiguravanje nepristrasnog i uravnoteženog medijskog praćenja svih stranaka i kandidata/kinja u svim svojim vijestima i političkim emisijama svih javnih servisa, kao i unapređenje procedura prigovora i žalbi.
Sve skupa, i do ovih, Opštih izbora 2022. godine, nisu ispunjene navedene preporuke te će se sasvim sigurno one naći i u izvještaju o Opštim izborima 2022. godine.
Pokušaj Centralne izborne komisije BiH (CIK BiH) da u tom smislu nešto uradi, a prije nego što su ovogodišnji izbori raspisani, doživio je neuspjeh. Polovinom septembra prošle godine CIK BiH, s ciljem unapređenja tzv. tehničkog dijela izbornog procesa, u parlamentarnu proceduru uputio je Zakon o izmjenama i dopunama Izbornog zakona Bosne i Hercegovine. Iako su predložene izmjene, po mišljenju OSCE-a/ODIHR-a, bile “široke i pokazivale značajan napredak u preispitivanju nekih preporuka koje su formulirale prethodne izborne posmatračke misije ODIHR-a”, za većinu u Parlamentarnoj skupštini BiH nisu bile dovoljno dobre da bi došle i na dnevni red.
Tako su izbori 2022. godine raspisani po starim “pravilima”, a CIK BiH bio je prinuđen da procese vodi u okviru postojećih “rješenja” te je i prije zvaničnog početka izborne kampanje, ali i tokom nje, pored ostalog i na osnovu prijava koje su stigle iz nevladinih organizacija Koalicija “Pod lupom” i Transparency International u Bosni i Hercegovini, sankcionisao jedan broj političkih subjekata i kandidata/kinja zbog preuranjene kampanje, govora mržnje, trgovine biračkim mjestima i zloupotrebe javnih funkcija i resursa.
No, daleko od toga da je tu bio kraj nepravilnostima, ali i podacima koji, i ovoga puta, ukazuju na anomalije u rezultatima glasanja koje se ponavljaju iz izbora u izbore, te su, takoreći, postale normalnost.
Naime, kao i na opštim izborima 2018. i 2014. godine, i nakon objave preliminarnih rezultata CIK-a BiH nakon zatvaranja biračkih mjesta 2.10.2022. godine, broj nevažećih listića, što praznih, što nevažećih po drugim kriterijima, samo za predsjednički i nivo Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine BiH iznosio je više od 200.000.
U skladu s trenutnim podacima na zvaničnoj stranici CIK-a BiH, nevažećih listića na svim nivoima, kantonalnom, entitetskim i državnim, ima više od 460.000.
Na pitanja Istinomjera upućena CIK-u BiH da li i šta CIK BiH namjerava poduzeti kada se radi o utvrđivanju razloga ovolikog broja nevažećih listića te da li planira eventualne aktivnosti čiji bi cilj bio smanjenje broja nevažećih listića na izborima u BiH, do momenta zaključenja ovog teksta odgovore nismo dobili.
Ova pojava stara je gotovo koliko i izborna demokratija u BiH te s njom i “objašnjenja” koje je javnost u našoj zemlji imala priliku čuti od pojedinih članova i članica CIK-a BiH.
“Ne želim ulaziti u nagađanja o razlozima. Međutim, stoji činjenica da smo na Opštim izborima 2006. godine za taj isti nivo imali 8,73 % nevažećih glasačkih listića, od toga nepropisno popunjenih 2,69 odsto, a praznih 6,60 odsto”, potvrdila je još 2010. godine tadašnja predsjednica CIK-a Irena Hadžiabdić, dodajući da nisu rađeni dublja analiza i istraživanje broja nevažećih listića “zbog činjenice da je razlika u broju glasova između kandidata bila tolika da ni broj nevažećih listića nije mogao uticati na izborni rezultat”.
Iz izbora u izbore, bez obzira na “razliku između kandidata”, enorman broj nevažećih listića bio je i dalje tu, samo su se obrazloženja mijenjala.
Tako je član CIK-a BiH Vlado Rogić nakon Opštih izbora 2018. godine veliki broj nevažećih listića na državnom nivou vidio kao “posljedicu složenog načina glasanja, brojnih nivoa vlasti na velikom formatu glasačkog listića i kandidatskih preferencija, što stvara konfuziju, prvenstveno kod starijih glasača/ica”. Pored toga, Rogić se i pozvao na, kako je rekao, “pozive mnogih značajnih ljudi da se ne glasuje za člana Predsjedništva ili da se ostave prazni glasački listići u znak bunta protiv takvog načina glasanja”.
I pored zahtjeva Koalicije “Pod lupom” da CIK BiH nakon Opštih izbora 2018. godine naloži ponovno brojanje nevažećih listića, to se nije desilo, a Hadžiabdić je tom prilikom, potvrdivši da je i na prošlim izborima prosjek nevažećih listića bio 7,68, slično kao i Rogić, ustvrdila da je “to određena poruka birača”.
Nikakve ozbiljne analize o tolikom broju nevažećih listića CIK BiH ni do danas nije radio, a kao što je javnosti poznato, birači/ce su s više od 200.000 nevažećih listića na državnom nivou i ove godine nastavili/e sa slanjem “poruke”.
No, kada su Opšti izbori 2022. godine u pitanju, to nije sve. Naime, 11.10.2022. godine, na osnovu naredbe CIK-a BiH, glavnom centru za brojanje u Sarajevu je u četvrtak, 13.10.2022. godine, u 15:30 sati, naloženo otvaranje vreća i kontrolno ponovno brojanje glasačkih listića po službenoj dužnosti na svim redovnim biračkim mjestima u Republici Srpskoj za nivo predsjednika i potpredsjednike Republike Srpske. Naredba je uslijedila nakon uvida u zaprimljene primjedbe i prigovore na izborni proces, kao i nakon uvida u video i drugu dostavljenu dokumentaciju.
Ovoj je odluci prethodio službeni zahtjev opozicije u Republici Srpskoj za ponovno brojanje glasova za navedeni nivo.
Na osnovu preliminarnih rezultata dostupnih na zvaničnoj stranici CIK-a BiH prije ponovljenog brojanja, Milorad Dodik je u utrci za predsjednika Republike Srpske osvojio 287.662 glasa, dok je kandidatkinja PDP-a Jelena Trivić dobila podršku 259.326 birača/ica, a nevažećih listića za taj nivo bilo je nešto više od 36.000.
Uz to, CIK BiH donio je i naredbu prema kojoj se, u cilju pravilnog objedinjavanja rezultata izbora na biračkim mjestima, gdje je broj glasova za kandidata/kinju veći od ukupnog broja glasova koje je osvojio politički subjekt ispred koje je ovjeren/a za učešće na izborima, po službenoj dužnosti naređuje glavnom centru za brojanje da otvori vreće s glasačkim listićima, izvrši kontrolno ponovno brojanje glasačkih listića te utvrdi i objedini rezultate izbora s 45 redovnih biračkih mjesta za nivo Parlamentarne skupštine BiH, Parlamenta Federacije BiH, Narodne skupštine RS i skupštine kantona.
U prijedlozima tehničkih izmjena Izbornog zakona BiH nema i ne može biti pitanja političke prirode. Osim toga, javnost u Bosni i Hercegovini godinama ima priliku da čuje izjave svih lidera političkih subjekata da su oni, bez razlike, za “fer i poštene izbore”. Ipak, tehničke izmjene Izbornog zakona BiH nisu bile u fokusu vladajućih stranaka u minulim mandatima. Zašto je to tako, pitanje je za njih i njihove lidere.
Zadak neke buduće vlasti, u svakom slučaju, bit će da, konačno, izborni proces u Bosni i Hercegovini, kroz nužne izmjene Izbornog zakona BIH, učini kredibilnijim i manje podložnim malverzacijama.
Tekst je prethodno objavljen u magazinu Start BiH 21.10.2022. godine.
(Istinomjer.ba za Start BiH)