Obaveze iz SSP-a moraju biti ispunjene, tim više što ni jedna zemlja nije postala članicom Evropske unije a da predhodno nije izvršila nomenklaturu statističkih regionalnih jedinica (NUTS) urađenu u skladu sa propisanim standardima EUROSTAT-a.
U najkraćem, nomenklatura statističkih regionalnih jedinica (NUTS) hijerarhijski je sistem podjele teritorija Evropske unije. Njegova svrha je prikupljanje, razvoj i homogenizacija regionalnih statističkih podataka u svrhu kvalitetnog osmišljavanja i standardizacije regionalne politike Evropske unije, kao jedne od njenih najvažnijih razvojnih politika.
NUTS, ustanovljen od strane Statističkog ureda Europskih zajednica (EUROSTAT) još krajem sedamdesetih godina dvadesetog vijeka, vrši klasifikaciju svake zemlje članice na niz regija prvog, drugog i trećeg nivoa, gdje se prva jedinica kreće između 3.000.000 i 7.000.000 stanovnika, druga između 800.000 i 3.000.000 stanovnika i treća u prosjeku može imati između 15.000 i 80. 000 stanovnika.
Jedan od mnogobrojnih zadataka koje Bosna i Hercegovina ima u smislu usvajanja pravne stečevine Evropske unije je i određivanje svojih statističkih regionalnih jedinica koje mora biti urađeno u skladu sa propisanim standardima EROSTAT-a. Osim toga, tu obavezu naša zemlja preuzela je i potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) u kojem se u Glavi VI. član 71. stav 7.(b) kaže da “do kraja pete godine od stupanja na snagu ovog sporazuma, Bosna i Hercegovina će Evropskoj komisiji dostaviti svoje iznose BDP-a po glavi stanovnika usklađene na nivou NUTS-a II. Organ iz stava 4. i Evropska komisija tada će zajedno ocijeniti podobnost regija Bosne i Hercegovine i na osnovu toga maksimalni intenzitet pomoći, s ciljem izrade regionalne karte pomoći na osnovu relevantnih smjernica Zajednice”. Pored navedenog, u Članu 88. SSP-a stoji da “Saradnja u oblasti statistike između strana primarno će se usmjeriti na prioritetne oblasti vezane za pravnu tečevinu (acquis) Zajednice u oblasti statistike”…te da “statistički sistem treba biti u skladu sa osnovnim statističkim principima UN-a, Kodeksom statističke prakse EU i odredbama evropskog prava u oblasti statistike, te bi trebalo da se razvija u pravcu pravne tečevine (acquisa) Zajednice”.
Nakon deblokade SSP-a, predsjednica Vlade Republike Srpske, Željka Cvijanović istakla je da je usvajanje mehanizma koordinacije osnovni uslov za uspješno ispunjavanje obaveza iz SSP-a:
Čeka nas cijeli niz izazova i ne vidim puno logike da dobijete SSP na snazi, a da niste definirali jedno od suštinskih pitanja, a to je svakako mehanizam koordinacije. On je potreban i za provođenje SSP-a i za dovođenje u red onoga što već postoji u BiH, a to znači da sve nivoe vlasti stavite u pogon, da oni koji raspolažu svojim ustavnim nadležnostima u skladu s tim izvršavaju evropske obaveze.
Željka Cvijanović, 17.03.2015.
Međutim, pokazat će se da će upravo mehanizam koordinacije biti kamen spoticanja kada je rad na uspostavljanju nomenklature statističkih regionalnih jedinica u pitanju, te su u tom pravcu do danas, nadležne institucije uradile veoma malo.
Tako je u okviru Akcionog plana za realizaciju prioriteta iz Izvještaja o Bosni i Hercegovini za 2016. godinu, koje je usvojilo Vijeće ministara BiH 08.02.2017. godine, u cilju finaliziranja klasifikacije statističkih regija prema nomenklaturi teritorijalnih statističkih jedinica (NUTS) planirano niz aktivnosti i ciljeva-od Formiranja interresorne radne grupe za uspostavu/nastavak rada na izradi Prijedloga za NUTS 1,2,3, pa do dostavljanja Prijedloga Eurostatu.
Međutim, u Akcionom planu ispod svake od navedenih stavki stoji :”Ne postoji saglasnost RSSI jer je potrebno formirati Radnu grupu za statistiku, u skladu sa „Odlukom o sistemu koordinacije procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini“ koja će definisati dinamiku realizacije ove mjere. Vlada Republike Srpske je Rješenjem („Službeni glasnik Republike Srpske“ broj 79/16 od 14.9.2016.) imenovala predstavnike institucija iz RS za članove RG za statistiku”.
Dakle, jasno je da niti jedna od predloženih aktivnosti nije ostvarena. Međutim, ovdje problemima nije kraj. U nastavku Akcionog plana, pod stavkom 73.6. “Osigurati konzistentnu seriju podataka o stanovništvu na nivou statističkih regija u BiH (NUTS II)” se kaže:
“Agencija za statistiku BiH objavila je rezultate popisa 30.6.2016. godine. Rezultati su objavljeni na osnovu Jedinstvenog programa obrade podataka popisa donesenog jednostranom odlukom direktora Agencije za statistiku BiH, bez saglasnosti statističkih institucija u BiH. Republika Srpska nije prihvatila rezultate popisa koji su nezakonito objavljeni od strane Agencije za statistiku BiH. U cilju objavljivanja pouzdanih i metodološki ispravnih podataka iz popisa koji je sproveden 2013. godine, RZS RS je u skladu sa Zakonom o obradi i objavljivanju rezultata popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2013. godine u Republici Srpskoj („Sl.glasnik RS, br. 82/16 od 23.9.2016. godine), 30.12.2016. godine objavio rezultate popisa za teritoriju Republike Srpske na bazi kojih će se izvršiti procjene stanovnika za Republiku Srpsku, kao NUTS II”.
Zamjenik direktora Agencije za statistiku BiH, Fadila Fatić prokomentarisao je to na slijedeći način:
Za mene primjena bilo kojih rezultata popisa koji nisu rezultati utvrđeni Agencijom za statistiku BiH predstavlja kršenje zakona i to je stvar Tužilaštva BiH. Oni treba da se pozabave time kako neko može da ne primjenjuje zvanične rezultate koji su objavljeni u skladu sa zakonom, a da primjenjuje nelegalne rezultate.
Fadil Fatić, 20.03.2017.
Iz navedenog je jasno da je priroda problema politička, a njegova suština veoma duboka, te da se rješenje ne nazire.
To na kraju potvrđuje i zapisnik sa sjednice Vijeća za statistiku BiH održane 10.12.2017. godine na kojoj članica ovog tijela Mira Vujeva ističe zapažanje da “u Modulu koji se odnosi na upravljanje NUTS klasifikacijom, u sadržaju rada nije navedeno koje se aktivnosti na ovom području planiraju poduzimati, već je samo dat EU pravni okvir, te nema ništa naznačeno kada se može očekivati izlazni rezultat, tj izrada dokumenta Prijedlog nomenklature statističkih teritorijalnih jedinica za BiH (NUTS 1,2,3 ). Upuće je se, kako navodi Vujeva, da ova aktivnost direktno utiče na ispunjavanje obaveze iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, te navodeći njegov član.71. (7) b) postavlja na pitanje “kada će biti dostupni podaci o BDP-u standardima kupovne moći na nivou entiteta”.
U zapisniku također stoji i zahtjev zamjenika direktora Agencije za statistiku BiH Fadila Fatića za dostavljanje “pojašnjenja vezanih za aktivnosti oko NUTS 3 jer mu”, kako kaže, “nije jasno kako se to radi preko mehanizama koordinacije i kakve veze statističke institucije imaju sa tim. Aktivnosti oko NUTS 3, dalje stoji, moraju biti jasne i mora se donijeti metodologija rada”.
Kako će i kada nadležne institucije Bosne i Hercegovine naći izlaz iz ove situacije, ostaje da se vidi. Sigurno je da obaveze iz SSP-a moraju biti ispunjene, te da ni jedna zemlja nije postala članicom Evropske unije a da predhodno nije izvršila nomenklaturu statističkih regionalnih jedinica i to, što je veoma važno napomenuti, urađenu u skladu sa propisanim standardima koji su od strane EUROSTAT-a jasno navedeni.
Još jedan razlog više, onaj razvojni, da Bosna i Hercegovina ispuni ovu obavezu je i taj što se statističke regije najčešće koriste kao regije koje dobijaju podršku iz fondova, programa i projekata Evropske unije za regionalni razvoj.
Uz već pomenuti broj stanovnika na određenom nivou NUTS-a, u obzir se uzima i veličina regije, njena homogenost, istorijska tradicija, struktura privrede i razvijenost pojedinih regionalnih identiteta. Tako na teritoriji Evropske unije postoji 89 statističkih regija na NUTS nivou jedan (makro regije), 255 prostornih jedinica za statistiku na drugom nivou, te 1221 prostorna jedinica nivoa tri.
Sve su one, u skladu sa propisanim standardima Evropske unije, oformljene na osnovu ekonomskih, socijalnih, istorijskih, geografskih, demografskih i tehnoloških kriterija, poštujući prije svega načela održivog i kompetitivnog razvitka koji je u skladu sa evropskim interesima i iskustvom.
Bez obzira na metode kojima se pristupa određivanju statističkih jedinica, željeni razvojni rezultati mogu se postići samo uz uzimanje društveno-ekonomskih kriterija kao prioritetnih. Veliko je pitanje da li isključivo etno-nacionalni pristup izradi nomenklatura statističkih regionalnih jedinica u Bosni i Hercegovini može ispuniti standarde koje propisuje EUROSTAT. Pored toga, znajući da je osnovni smisao regionalizacije svake države njen ravnomjeran, održiv i kompetitivan društveno-ekonomski razvoj kao primarni interes građana koji u njoj žive, institucije Bosne i Hercegovine se nalaze pred zadatakom izrade nomenklatura statističkih regionalnih jedinica kao jednom od najvažnijih zadatka na putu ka Evropskoj uniji i društveno-ekonomskom napretku zemlje uopšte.
(istinomjer.ba)